Nỗ lực bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái VQG Tràm Chim

Với chiến lược bảo tồn vùng đất ngập nước thông qua nhiều hoạt động, dự án mong muốn các chức năng dịch vụ hệ sinh thái của các vùng đất ngập nước của Đồng Tháp Mười – VQG Tràm Chim được phục hồi và tích hợp trong quá trình phát triển kinh tế và xã hội.

Ngày 12/4/2017, UBND tỉnh Đồng Tháp đã tiếp nhận khoản viện trợ phi Chính phủ nước ngoài cho Dự án phát triển du lịch sinh thái và sử dụng bền vững tài nguyên đất ngập nước ở Vườn quốc gia (VQG) Tràm Chim vì lợi ích của cộng đồng và đa dạng sinh học. Tổng giá trị viện trợ là 2,6 tỷ đồng (tương đương 114.500 USD) do Tổ chức WWF Việt Nam tài trợ.

Dự án được thực hiện trong năm 2017 với các hoạt động như: Tuyên truyền cho người dân phương thức quản lý đất ngập nước dựa vào sinh thái, cải thiện hệ thống cung cấp nước sạch và vệ sinh môi trường cho cộng đồng dân cư vùng đệm, thí điểm mô hình phát triển sinh kế cho người dân vùng đệm…

Những nỗ lực này góp phần hỗ trợ Tràm Chim tiếp tục là nơi cư ngụ của 130 loài cá và 256 loài chim, trong đó có loài sếu đầu đỏ đang bên bờ tuyệt chủng, đồng thời giúp nâng cao sinh kế cho khoảng 50.000 cư dân đang sinh sống trong và quanh Vườn thông qua các hoạt động du lịch sinh thái.

Theo đó, Dự án là nâng cao bảo tiền đa dạng sinh học đất ngập nước của VQG Tràm Chim, đảm bảo việc sử dụng bền vững các tài nguyên và cải thiện sinh kế cho người dân địa phương bằng cách ứng dụng mô hình du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng.

VQG Tràm Chim trước nguy cơ đe dọa

Theo ông Prasana De Silva, Tổng Giám đốc Văn phòng WWF toàn cầu cho biết, VQG Tràm Chim, tỉnh Đồng Tháp rất quan trọng không chỉ với Đồng Tháp mà còn với các tỉnh hạ lưu của ĐBSCL, không chỉ với Việt Nam mà còn với cả thế giới. Di sản này là một phần quan trọng của sinh quyển thế giới, cần tiếp tục duy trì và phát triển.

Tuy nhiên, hơn 7.000 ha với hệ sinh thái đa dạng tại VQG Tràm Chim – 1 trong 8 khu Ramsar của Việt Nam đang đối mặt với các vấn đề bảo tồn và quản lý sinh thái nghiêm trọng.

Theo đó, nguy cơ ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đã tác động đến đa dạng sinh học của VQG như tình trạng lũ lụt, hạn hán, cháy rừng, xói mòn, sụt lở đất, dịch cúm và các loài ngoại lai xâm hại. Điều này sẽ làm cho sự suy thoái đa dạng sinh học nhanh hơn, tăng nguy cơ tuyệt chủng của nhiều loài động, thực vật, làm biến mất các nguồn gen quý hiếm. Tác động của biến đổi khí hậu cũng sẽ làm thay đổi chuỗi thức ăn của các loài thủy sản, trong đó nhiệt độ đóng vai trò quan trọng trong quá trình sinh trưởng và phát triển của sinh vật nói chung và các loài thủy sản nói riêng. Thay đổi nhiệt độ còn là điều kiện phát sinh của nhiều loài dịch bệnh.

Biến đổi khí hậu có xu hướng làm nhiệt độ ngày càng tăng, hệ quả là hạn hán, nước cạn kiệt, dễ cháy trong mùa khô… Những tác động đó làm ảnh hưởng đến điều kiện sống của một số loài chim di cư, đặc biệt là sếu đầu đỏ. Khi một trong các bãi ăn thiếu nước uống hoặc không còn thức ăn thì sếu lập tức bỏ đi. Theo thống kê của VQG Tràm Chim, năm 1991 có hơn 1.000 cá thể sếu đầu đỏ về, nhưng sau đó về ngày càng giảm. Đến năm 2017 chỉ có 3 cá thể sếu đầu đỏ trở về.

Đối với các loài thực vật, biến đổi khí hậu sẽ làm cho các hệ sinh thái này ảnh hưởng nặng nề như cây cỏ năng không còn củ do bị ngập úng hoặc quá khô khiến củ không phát triển được… Đặc biệt là quần xã rừng tràm, nếu bị ngập nước lâu ngày tràm sẽ bị đổ ngã hoặc kém phát triển; nếu quá khô tràm rất dễ cháy gây ảnh hưởng đến đa dạng sinh học của Vườn. Biến đổi khí hậu còn tác động đến tình hình thủy văn, yếu tố quyết định đến hệ sinh thái đất ngập nước Tràm Chim, có thể sẽ làm cho việc quản lý thủy văn tại Tràm Chim gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, áp lực về dân số và di cư cũng ảnh hưởng đến VQG Tràm Chim. Đa số người dân sống xung quanh Vườn có trình độ dân trí thấp, chưa am hiểu về giá trị của tài nguyên thiên nhiên đối với cuộc sống con người. Họ thường xuyên xâm nhập trái phép, khai thác làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên trong VQG, nhất là việc sử dụng ngư cụ khai thác thủy sản mang tính hủy diệt như lưới điện, cào điện… gây cháy rừng.

Mặt khác, việc xây dựng các đập thủy điện trên thượng nguồn có khả năng tác động lớn đến ĐBSCL nói chung và VQG Tràm Chim nói riêng. Ảnh hưởng trực tiếp có thể làm mất đi một số loài cá không trở về thượng nguồn sinh sản, giảm nguồn thức ăn của các loài chim nước. Ảnh hưởng đến dòng chảy sẽ làm thay đổi chế độ thủy văn, gây tác động rất lớn đến hệ động, thực vật.

Trước thực trạng này,  ông Phạm Tấn Xiếu, Chánh Văn phòng UBND tỉnh Đồng Tháp cho biết, cho biết: “Để cân bằng hệ sinh thái, đơn vị đã triển khai các giải pháp giữ rừng tràm và đồng cỏ trong các khu vực của vườn nhằm thu hút và bảo vệ các loài chim, đặc biệt là sếu đầu đỏ – loài chim quý hiếm có tên trong Sách đỏ thế giới và là biểu tượng của tỉnh Đồng Tháp. Việc sếu đầu đỏ tìm về là tín hiệu vui, cho thấy môi trường sinh thái cho sếu đang tốt lên”.